Cliënten komen vaak bij me met negatieve oordelen over zichzelf. Bijvoorbeeld dat ze gefaald hebben, niet de moeite waard zijn, zich aanstellen (ook als ze volledig burn-out zijn) of zwakkelingen zijn als ze gevoelens tonen.
Maar een mooie psychologische wet is dat je pas kunt veranderen als je dergelijke oordelen weglaat, want die houden je gevangen in je oude stand. Hoe werkt dat?
Leer Emma kennen. Emma is weer een abstracte bundeling van talloze cliënten, maar je kunt je haar vast wel voorstellen. Emma is begin dertig, ze heeft een hoge positie in een grote organisatie. De bedrijfsarts heeft haar overwerkt verklaard vanwege slapeloosheid, piekeren, hyperventilatie en uitputting.
Perfectionist
Tijdens het kennismakingsgesprek noemt Emma zich een perfectionist. Haar dilemma: hoe kan ze haar veeleisende job in de toekomst blijven uitvoeren en toch niet meer zo gestresst raken? Emma ratelt maar door – ze neemt de leiding en houdt de boel onder controle.
In de eerste zitting begint ze opnieuw zo.
‘Emma, waar is al dat praten voor?’ vraag ik zachtaardig.
‘Eh… ik hou niet van stiltes.’
‘Wat kan er dan gebeuren?’
Ze lacht een beetje, kijkt weg en begint aan een volgende uitleg over haar complexe werk.
Ik vraag: ‘Wat doe je nu?’
Verwarring aan Emma’s kant. ‘Bedoel je dat als kritiek?’
‘Nee, oordelen laten we juist weg. Maar alles wat een mens doet heeft betekenis. Waar praat jij voor?’
‘Ik weet niet, om het gezellig te houden misschien.’
‘Wat zou er kunnen gebeuren als je het niet gezellig hield?’
‘Dan… dan zou ik… het niet goed doen.’ Emma’s gezicht vertrekt.
Pleaser
We onderzoeken wat voor emoties er opkomen: schaamte, schuldgevoel… Emma blijkt vol zelfverwijten te zitten. Ze heeft het gevoel dat ze overal de verantwoordelijkheid voor draagt en dat ze alles moet regelen, maar dat het nooit goed genoeg is. Haar to-do-lijstjes zijn hopeloos te lang.
Ze komt uit een fijn gezin, vertelt ze. Klaarstaan voor anderen, nooit nee zeggen, aardig zijn. Wanneer ik haar vraag wat voor boodschap haar dat heeft meegegeven, is ze lang stil. ‘Dat… dat je eigen behoeftes niet tellen,’ zegt ze dan. ‘Vooral mijn moeder liep zichzelf echt voorbij. Nu nog steeds, dat irriteert me vaak.’
Gaandeweg beseft Emma dat er onder haar perfectionistische masker een pleaser zit. En ze doet de onaangename ontdekking dat ze meer op haar moeder lijkt dan ze wil.
Ik vraag: ‘Hoe zou je dan willen zijn?’
Stilte. ‘Ik wil zo graag van die schuldgevoelens en veroordelingen van mezelf af,’ barst ze dan los. ‘Die jagen me op, en ook al probeer ik perfect te zijn, het lukt me nooit. Ik word er gek van!’ Moe en verslagen kijkt ze me aan.
Hoge lat
Het blijkt hard werken voor Emma om te begrijpen dat ‘perfect’ zijn in haar geval betekent dat ze minder moet doen. Alles in haar komt op z’n kop te staan.
Ze begint haar hoge pleaserlat een centimeter te laten zakken. Zo tekent ze het letterlijk in haar notitieboek. Ze besluit niet naar een meeting te gaan en in plaats ervan iets voor zichzelf te doen.
Tijdens de volgende zitting bespreken we hoe ze dat heeft ervaren.
‘Nou, ik voelde me wel schuldig. En ook opgelucht. Ik was zo moe dat ik het liefst naar bed was gegaan, maar dat vond ik te gek. Ik heb gewandeld.’
‘Wat maakte dat je niet naar bed mocht van jezelf?’
Het schuldgevoel, blijkt dan. Als anderen werken mag jij niet slapen, dat is egoïstisch. Wanneer Emma het hardop zegt, moet ze er zelf om lachen. Wat een onzin eigenlijk. Allemaal oude normen van thuis – en die wil ze niet meer.
Na een tijdje is haar lat zover gezakt dat ze hem kan aanraken. Uiteindelijk hangt hij zo laag dat ze hem kan vastpakken en haar armen zelfs licht gebogen kan houden.
Zo is het goed, besluit Emma. Haar zelfoordelen spelen minder op. Ze heeft uitgevonden hoe ze haar lichamelijke gesteldheid serieus kan nemen. Hoe ze werk aan anderen kan delegeren, ondanks de angst dat men haar dan incompetent of niet aardig zal vinden. Dat is tot haar verbazing enorm meegevallen.
‘En,’ informeer ik, ‘ben je nu een egoïst geworden?’
Emma grinnikt. ‘Nee, een vrij mens.’
